ปาจิตฺติเยน ทุกฺกฏา กตาติ ภิกฺขุโนวาทกวคฺคสฺมิํ ทสสุ สิกฺขาปเทสุ ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏา กตา เอวาติ อตฺโถฯ จตุเรตฺถ นวกา วุตฺตาติ ปฐมสิกฺขาปทมฺหิเยว อธมฺมกมฺเม ทฺเว, ธมฺมกมฺเม ทฺเวติ เอวํ จตฺตาโร นวกา วุตฺตาติ อตฺโถฯ ทฺวินฺนํ จีวเรน จาติ ภิกฺขูนํ สนฺติเก อุปสมฺปนฺนาย จีวรํ เทนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ, ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก อุปสมฺปนฺนาย เทนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ เอวํ ทฺวินฺนํ ภิกฺขุนีนํ จีวรํ เทนฺตสฺส จีวเรน การณภูเตน อาปตฺติ โหตีติ อตฺโถฯ

อฏฺฐ ปาฏิเทสนียาติ ปาฬิยํ อาคตา เอวฯ ภุญฺชนฺตามกธญฺเญน ปาจิตฺติเยน ทุกฺกฏา กตาติ อามกธญฺญํ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺติยา ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏา กตาเยวฯ

คจฺฉนฺตสฺส จตสฺโสติ ภิกฺขุนิยา วา มาตุคาเมน วา สทฺธิํ สํวิธาย คจฺฉนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, คามูปจาโรกฺกมเน ปาจิตฺติยํ, ยา ภิกฺขุนี เอกา คามนฺตรํ คจฺฉติ, ตสฺสา คามูปจารํ โอกฺกมนฺติยา ปฐมปาเท ถุลฺลจฺจยํ, ทุติยปาเท สงฺฆาทิเสโสติ คจฺฉนฺตสฺส อิมา จตสฺโส อาปตฺติโย โหนฺติฯ ฐิตสฺส จาปิ ตตฺตกาติ ฐิตสฺสปิ จตสฺโส เอวาติ อตฺโถฯ กถํ? ภิกฺขุนี อนฺธกาเร วา ปฏิจฺฉนฺเน วา โอกาเส มิตฺตสนฺถววเสน ปุริสสฺส หตฺถปาเส ติฏฺฐติ, ปาจิตฺติยํ; หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ติฏฺฐติ, ทุกฺกฏํ; อรุณุคฺคมนกาเล ทุติยิกาย หตฺถปาสํ วิชหนฺตี ติฏฺฐติ, ถุลฺลจฺจยํ; วิชหิตฺวา ติฏฺฐติ, สงฺฆาทิเสโสติ นิสินฺนสฺส จตสฺโส อาปตฺติโยฯ นิปนฺนสฺสาปิ ตตฺตกาติ สเจปิ หิ สา นิสีทติ วา นิปชฺชติ วา, เอตาเยว จตสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ

(3) ปาจิตฺติยวณฺณนา

[476] ปญฺจ ปาจิตฺติยานีติ ปญฺจ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา นานาภาชเนสุ วา เอกภาชเน วา อมิสฺเสตฺวา ฐปิตานิ โหนฺติ, สตฺตาหาติกฺกเม โส ภิกฺขุ ปญฺจ ปาจิตฺติยานิ สพฺพานิ นานาวตฺถุกานิ เอกกฺขเณ อาปชฺชติ, ‘‘อิมํ ปฐมํ อาปนฺโน, อิมํ ปจฺฉา’’ติ น วตฺตพฺโพฯ

นว ปาจิตฺติยานีติ โย ภิกฺขุ นว ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปตฺวา เตหิ สทฺธิํ เอกโต เอกํ กพฬํ โอมทฺทิตฺวา มุเข ปกฺขิปิตฺวา ปรคฬํ อติกฺกาเมติ, อยํ นว ปาจิตฺติยานิ สพฺพานิ นานาวตฺถุกานิ เอกกฺขเณ อาปชฺชติ ‘‘อิมํ ปฐมํ อาปนฺโน, อิมํ ปจฺฉา’’ติ น วตฺตพฺโพฯ เอกวาจาย เทเสยฺยาติ ‘‘อหํ, ภนฺเต, ปญฺจ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหํ อติกฺกาเมตฺวา ปญฺจ อาปตฺติโย อาปนฺโน, ตา ตุมฺหมูเล ปฏิเทเสมี’’ติ เอวํ เอกวาจาย เทเสยฺย, เทสิตาว โหนฺติ, ทฺวีหิ ตีหิ วาจาหิ กิจฺจํ นาม นตฺถิฯ ทุติยวิสฺสชฺชเนปิ ‘‘อหํ, ภนฺเต, นว ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิตฺวา นว อาปตฺติโย อาปนฺโน, ตา ตุมฺหมูเล ปฏิเทเสมี’’ติ วตฺตพฺพํฯ

วตฺถุํ กิตฺเตตฺวา เทเสยฺยาติ ‘‘อหํ, ภนฺเต, ปญฺจ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหํ อติกฺกาเมสิํ, ยถาวตฺถุกํ ตํ ตุมฺหมูเล ปฏิเทเสมี’’ติ เอวํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวา เทเสยฺย, เทสิตาว โหนฺติ อาปตฺติโย, อาปตฺติยา นามคฺคหเณน กิจฺจํ นตฺถิฯ ทุติยวิสฺสชฺชเนปิ ‘‘อหํ, ภนฺเต, นว ปณีตโภชนานิ วิญฺญาเปตฺวา ภุตฺโต, ยถาวตฺถุกํ ตํ ตุมฺหมูเล ปฏิเทเสมี’’ติ วตฺตพฺพํฯ

ยาวตติยเก ติสฺโสติ อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาย ปาราชิกํ เภทกานุวตฺตกานํ โกกาลิกาทีนํ สงฺฆาทิเสสํ, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค จณฺฑกาฬิกาย จ ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติยนฺติ อิมา ยาวตติยกา ติสฺโส อาปตฺติโยฯ ฉ โวหารปจฺจยาติ ปยุตฺตวาจาปจฺจยา ฉ อาปตฺติโย อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ กถํ? อาชีวเหตุ อาชีวการณา ปาปิจฺโฉ อิจฺฉาปกโต อสนฺตํ อภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ อุลฺลปติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา สญฺจริตฺตํ สมาปชฺชติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา โย เต วิหาเร วสติ โส อรหาติ วทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ภิกฺขุ ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา ภิกฺขุนี ปณีตโภชนานิ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺสฯ อาชีวเหตุ อาชีวการณา สูปํ วา โอทนํ วา อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติฯ

ขาทนฺตสฺส ติสฺโสติ มนุสฺสมํเส ถุลฺลจฺจยํ, อวเสเสสุ อกปฺปิยมํเสสุ ทุกฺกฏํ, ภิกฺขุนิยา ลสุเณ ปาจิตฺติยํฯ

ปญฺจ โภชนปจฺจยาติ อวสฺสุตา อวสฺสุตสฺส ปุริสสฺส หตฺถโต โภชนํ คเหตฺวา ตตฺเถว มนุสฺสมํสํ ลสุณํ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวา คหิตปณีตโภชนานิ อวเสสญฺจ อกปฺปิยมํสํ ปกฺขิปิตฺวา โวมิสฺสกํ โอมทฺทิตฺวา อชฺโฌหรมานา สงฺฆาทิเสสํ, ถุลฺลจฺจยํ, ปาจิตฺติยํ, ปาฏิเทสนียํ, ทุกฺกฏนฺติ อิมา ปญฺจ อาปตฺติโย โภชนปจฺจยา อาปชฺชติฯ

ปญฺจ ฐานานีติ ‘‘อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาย ภิกฺขุนิยา ยาวตติยํ สมนุภาสนาย อปฺปฏินิสฺสชฺชนฺติยา ญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยํ, กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ ปาราชิกสฺส, สงฺฆเภทาย ปรกฺกมนาทีสุ สงฺฆาทิเสโส, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค ปาจิตฺติย’’นฺติ เอวํ สพฺพา ยาวตติยกา ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉนฺติฯ ปญฺจนฺนญฺเจว อาปตฺตีติ อาปตฺติ นาม ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ โหติ, ตตฺถ ทฺวินฺนํ นิปฺปริยาเยน อาปตฺติเยว, สิกฺขามานสามเณริสามเณรานํ ปน อกปฺปิยตฺตา น วฏฺฏติฯ อิมินา ปริยาเยน เตสํ อาปตฺติ น เทสาเปตพฺพา, ทณฺฑกมฺมํ ปน เตสํ กาตพฺพํฯ ปญฺจนฺนํ อธิกรเณน จาติ อธิกรณญฺจ ปญฺจนฺนเมวาติ อตฺโถฯ เอเตสํเยว หิ ปญฺจนฺนํ ปตฺตจีวราทีนํ อตฺถาย วินิจฺฉยโวหาโร อธิกรณนฺติ วุจฺจติ, คิหีนํ ปน อฑฺฑกมฺมํ นาม โหติฯ

ปญฺจนฺนํ วินิจฺฉโย โหตีติ ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํเยว วินิจฺฉโย นาม โหติฯ ปญฺจนฺนํ วูปสเมน จาติ เอเตสํเยว ปญฺจนฺนํ อธิกรณํ วินิจฺฉิตํ วูปสนฺตํ นาม โหตีติ อตฺโถฯ ปญฺจนฺนญฺเจว อนาปตฺตีติ เอเตสํเยว ปญฺจนฺนํ อนาปตฺติ นาม โหตีติ อตฺโถฯ ตีหิ ฐาเนหิ โสภตีติ สงฺฆาทีหิ ตีหิ การเณหิ โสภติฯ กตวีติกฺกโม หิ ปุคฺคโล สปฺปฏิกมฺมํ อาปตฺติํ สงฺฆมชฺเฌ คณมชฺเฌ ปุคฺคลสนฺติเก วา ปฏิกริตฺวา อพฺภุณฺหสีโล ปากติโก โหติ, ตสฺมา ตีหิ ฐาเนหิ โสภตีติ วุจฺจติฯ

ทฺเว กายิกา รตฺตินฺติ ภิกฺขุนี รตฺตนฺธกาเร ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐานนิสชฺชสยนานิ กปฺปยมานา ปาจิตฺติยํ, หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ฐานาทีนิ กปฺปยมานา ทุกฺกฏนฺติ ทฺเว กายทฺวารสมฺภวา อาปตฺติโย รตฺติํ อาปชฺชติฯ ทฺเว กายิกา ทิวาติ เอเตเนว อุปาเยน ทิวา ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติฯ

นิชฺฌายนฺตสฺส เอกา อาปตฺตีติ ‘‘น จ, ภิกฺขเว, สารตฺเตน มาตุคามสฺส องฺคชาตํ อุปนิชฺฌายิตพฺพํ ฯ โย อุปนิชฺฌาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปารา. 266) นิชฺฌายนฺตสฺส อยเมกา อาปตฺติฯ เอกา ปิณฺฑปาตปจฺจยาติ ‘‘น จ, ภิกฺขเว, ภิกฺขาทายิกาย มุขํ โอโลเกตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 366) เอตฺถ ทุกฺกฏาปตฺติ, อนฺตมโส ยาคุํ วา พฺยญฺชนํ วา เทนฺตสฺส สามเณรสฺสาปิ หิ มุขํ อุลฺโลกยโต ทุกฺกฏเมวฯ กุรุนฺทิยํ ปน ‘‘เอกา ปิณฺฑปาตปจฺจยาติ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ภุญฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติย’’นฺติ วุตฺตํฯ

อฏฺฐานิสํเส สมฺปสฺสนฺติ โกสมฺพกกฺขนฺธเก วุตฺตานิสํเสฯ อุกฺขิตฺตกา ตโย วุตฺตาติ อาปตฺติยา อทสฺสเน อปฺปฏิกมฺเม ปาปิกาย จ ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเคติฯ เตจตฺตาลีส สมฺมาวตฺตนาติ เตสํเยว อุกฺขิตฺตกานํ เอตฺตเกสุ วตฺเตสุ วตฺตนาฯ

ปญฺจฐาเน มุสาวาโทติ ปาราชิกสงฺฆาทิเสสถุลฺลจฺจยปาจิตฺติยทุกฺกฏสงฺขาเต ปญฺจฏฺฐาเน มุสาวาโท คจฺฉติฯ จุทฺทส ปรมนฺติ วุจฺจตีติ ทสาหปรมาทินเยน เหฏฺฐา วุตฺตํฯ ทฺวาทส ปาฏิเทสนียาติ ภิกฺขูนํ จตฺตาริ ภิกฺขุนีนํ อฏฺฐฯ จตุนฺนํ เทสนาย จาติ จตุนฺนํ อจฺจยเทสนายาติ อตฺโถฯ กตมา ปน สาติ? เทวทตฺเตน ปโยชิตานํ อภิมารานํ อจฺจยเทสนา, อนุรุทฺธตฺเถรสฺส อุปฏฺฐายิกาย อจฺจยเทสนา, วฑฺฒสฺส ลิจฺฉวิโน อจฺจยเทสนา, วาสภคามิยตฺเถรสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กตฺวา อาคตานํ ภิกฺขูนํ อจฺจยเทสนาติ อยํ จตุนฺนํ อจฺจยเทสนา นามฯ

อฏฺฐงฺคิโก มุสาวาโทติ ‘‘ปุพฺเพวสฺส โหติ มุสา ภณิสฺส’’นฺติ อาทิํ กตฺวา ‘‘วินิธาย สญฺญ’’นฺติ ปริโยสาเนหิ (ปาจิ. 4-5; ปริ. 459) อฏฺฐหิ องฺเคหิ อฏฺฐงฺคิโกฯ อุโปสถงฺคานิปิ ปาณํ น หเนติอาทินา นเยน วุตฺตาเนวฯ อฏฺฐ ทูเตยฺยงฺคานีติ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ โสตา จ โหติ สาเวตา จา’’ติอาทินา (จูฬว. 347) นเยน สงฺฆเภทเก วุตฺตานิฯ อฏฺฐ ติตฺถิยวตฺตานิ มหาขนฺธเก วุตฺตานิฯ

อฏฺฐวาจิกา อุปสมฺปทาติ ภิกฺขุนีนํ อุปสมฺปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

อฏฺฐนฺนํ ปจฺจุฏฺฐาตพฺพนฺติ ภตฺตคฺเค อฏฺฐนฺนํ ภิกฺขุนีนํ อิตราหิ ปจฺจุฏฺฐาย อาสนํ ทาตพฺพํ ฯ ภิกฺขุโนวาทโก อฏฺฐหีติ อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ภิกฺขุโนวาทโก สมฺมนฺนิตพฺโพฯ

เอกสฺส เฉชฺชนฺติ คาถาย นวสุ ชเนสุ โย สลากํ คาเหตฺวา สงฺฆํ ภินฺทติ, ตสฺเสว เฉชฺชํ โหติ, เทวทตฺโต วิย ปาราชิกํ อาปชฺชติฯ เภทกานุวตฺตกานํ จตุนฺนํ ถุลฺลจฺจยํ โกกาลิกาทีนํ วิย, ธมฺมวาทีนํ จตุนฺนํ อนาปตฺติฯ อิมา ปน อาปตฺติโย จ อนาปตฺติโย จ สพฺเพสํ เอกวตฺถุกา สงฺฆเภทวตฺถุกา เอวฯ

นว อาฆาตวตฺถูนีติ คาถาย นวหีติ นวหิ ภิกฺขูหิ สงฺโฆ ภิชฺชติฯ ญตฺติยา กรณา นวาติ ญตฺติยา กาตพฺพานิ กมฺมานิ นวาติ อตฺโถฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

(4) อวนฺทนียปุคฺคลาทิวณฺณนา

[477] ทส ปุคฺคลา นาภิวาเทตพฺพาติ เสนาสนกฺขนฺธเก วุตฺตา ทส ชนาฯ อญฺชลิ สามีเจน จาติ สามีจิกมฺเมน สทฺธิํ อญฺชลิ จ เตสํ น กาตพฺโพ, เนว ปานียาปุจฺฉนตาลวณฺฏคฺคหณาทิ ขนฺธกวตฺตํ เตสํ ทสฺเสตพฺพํ, น อญฺชลิ ปคฺคณฺหิตพฺโพติ อตฺโถฯ ทสนฺนํ ทุกฺกฏนฺติ เตสํเยว ทสนฺนํ เอวํ กโรนฺตสฺส ทุกฺกฏํ โหติฯ ทส จีวรธารณาติ ทส ทิวสานิ อติเรกจีวรสฺส ธารณา อนุญฺญาตาติ อตฺโถฯ

ปญฺจนฺนํ วสฺสํวุฏฺฐานํ, ทาตพฺพํ อิธ จีวรนฺติ ปญฺจนฺนํ สหธมฺมิกานํ สมฺมุขาว ทาตพฺพํฯ สตฺตนฺนํ สนฺเตติ ทิสาปกฺกนฺตอุมฺมตฺตกขิตฺตจิตฺตเวทนาฏฺฏานํ ติณฺณญฺจ อุกฺขิตฺตกานนฺติ อิเมสํ สตฺตนฺนํ สนฺเต ปติรูเป คาหเก ปรมฺมุขาปิ ทาตพฺพํฯ โสฬสนฺนํ น ทาตพฺพนฺติ เสสานํ จีวรกฺขนฺธเก วุตฺตานํ ปณฺฑกาทีนํ โสฬสนฺนํ น ทาตพฺพํฯ

กติสตํ รตฺติสตํ, อาปตฺติโย ฉาทยิตฺวานาติ กติสตํ อาปตฺติโย รตฺติสตํ ฉาทยิตฺวานฯ ทสสตํ รตฺติสตํ, อาปตฺติโย ฉาทยิตฺวานาติ ทสสตํ อาปตฺติโย รตฺติสตํ ฉาทยิตฺวานฯ